iz

is.

1. İnsan və ya heyvan ayağından səth üzərində qalan nişanə; ləpir. Canavar izi. Qarın üstündə dovşan izi var. – Talada quzu gördüm; Bir maral izi gördüm; Endim bulaq üstünə; Sevdiyim qızı gördüm. (Bayatı). Dəvə ləpirindən, ayaq izindən; Yolların sinəsi oyuq-oyuqdur. R. R.. Un ələnmiş kimi ağımtıl, sarı şoran torpağın üzərində təzəcə ceyran izləri aydın görünürdü. M. Rz.. // Bir şeyin hərəkətindən sonra səth üzərində qalan çuxurluq, xətt, şırım, əlamət və s. Maşın izi. – Abşeron yarımcəzirəsinin dərya kənarında olan daşları üstə araba çərxlərinin izi görünməkdədir. H. Z..

2. Hər hansı bir şeydən qalan və onun keçmiş varlığına şəhadət edən nişanə, əsər, qalıq, əsər-əlamət. O gözdə incə bir sirr var, bilinməz; O necə baxışdır, izi silinməz. A. Ş.. . . Qocalığın mənfur izlərini təşkil edən qırışıqları ən əla kirşanlar və boyalar örtə bilməsə də, şamların işığı lazımınca örtə bilər. M. S. O.. Daşlarda, qayalarda izi qaldı; Uzaqlaşan hər əsrin. O. S.. // Ümumiyyətlə, bir hadisənin, keyfiyyətin və s. -nin olmasına şəhadət edən hal, əlamət, nişanə, qalıq. Cinayətin izləri. Müharibənin izləri. – Hüseynəli əminin söhbətləri mənə böyük bir xəyanətin izlərini nişan verirdi. M. S. O.. Xəlilin üzündəki təbəssüm izləri silinib getdi. M. Hüs.. Analar mübariz sıraya dursun; Dünyadan qan izi kəsilsin deyə. N. R..

3. Yol. <Hafizə xanım Qurbana:> Yolundan, izindən azma! Ə. H.. <İblis:> Hakim o sənin hissinə, idrakinə . . əfsus! Ayrılsan izindən olur əğyar ilə mənus. H. C..

◊ İz açmaq, iz buraxmaq – 1) yeri qalmaq, özündən sonra əlaməti qalmaq. Amma o, yenə də daş kimi hərəkətsiz qaldı. Birdən üçüncü qamçı alnında qara bir iz buraxdı. M. Hüs.. Qan <Cavadın> keçə çəkməsindən axaraq qar üzərində iz buraxırdı. Ə. Vəl.. Alnında izlər açdı əzabları xış kimi; İnlədi çöldə bitən yaralı qamış kimi. B. Vahabzadə; 2) dərin təsir etmək, dərin intiba buraxmaq. <Yaralı zabit:> Hələ sən, ah, sən! Sənin kədərin; Məndə bir iz buraxdı xeyli dərin. H. C.. Qızla anası arasında olan bugünkü söhbət Dilbərin xatirində dərin iz buraxdı. Ə. S.. İz azdırmaq – 1) əsas məsələdən, mətləbdən, fikirdən yayındırmaq, uzaqlaşdırmaq. Qorxmazın izahatından sonra Saleh öz-özünə bu cür nəticə çıxartdı: – Əvvəlki suallar, nə təhər deyirlər, iz azdırmaq üçün imiş, əsil mətləb axırıncısıdır? Ə. Vəliyev; 2) bax iz itirmək. İz itirmək, izi itirmək – bir cinayətin, hadisənin, işin üstü açılmamaq üçün əlamət və nişanələrini yox etmək, ört-basdır eləmək, gizlətmək. Buna görə də əhali öz qorxusundan küçədəki meyitləri toplayıb quyulara tökməklə izi itirmək istəmişlər. M. S. O.. İz izləmək – izini axtarmaq. Çıxım gədiklərdən, izin izləyim; Ucalardan alçaqları gözləyim. «Koroğlu». İzə düşmək – yoluna düşmək, yolunu tapmaq. Çıxıbdır düzə ceyran; Düşübdür izə ceyran; Çox tərlan ovlamışam; Görünmür gözə ceyran. (Bayatı). İzi itirilmək – yox edilmək, məhv edilmək, əlli-ayaqlı itirilmək. Camaatın halına ağlayan, onun dərdinə dərman axtaranların nəsli kəsilir, izi itirilirdi. H. S.. İzinə düşmək – bir şeyin olduğu yeri öyrənib bilmək, bir şeyin bu və ya digər yerdə olduğunu təsdiq edən məlumat əldə edərək, onun dalısınca getmək. Müqim bəy izinə düşdüyü işi açmamış, . . heç zaman məsələni örtülü qoyub əl götürmək istəmirdi. S. R.. <Qurd Kərim:> Zindandan qaçmışam bu dağlara mən; İzimə düşərək tutdular məni. S. Rüst.. <Ovçunu> <dağlara> aşağıdan qalın aran meşələrində izinə düşdüyü bir maral çəkib gətirmişdi. Ə. M.. İzini azdırmaq – bax iz azdırmaq. . . Ola bilsin ki, . . izləyən var. Yəqin izini azdırmaq istəyir. Ə. M.. İzini itirmək – 1) bax izi itirmək; 2) qəsdən çaşdırmaq, sapdırmaq, izini azdırmaq. İzini tutmaq – izi ilə getmək, təqib etmək. <Pəridux xanım> atın ləpirinin izini tutub, birbaş gəlib çıxdı çarhovuzun qırağına. (Nağıl). Uşaqlar izi tutub getməyə başladılar. İ. Ə.. Nə izi var, nə tozu – varlığına dəlalət edən heç bir əsər, heç bir əlamət, heç bir nişan yoxdur.